Starachowicka Kolej Wąskotorowa
- Nadrzędna kategoria: Kolej
- Kategoria: Koleje wąskotorowe
- Opublikowano: niedziela, 22, październik 2017 21:00
- PSMKMS
- Odsłony: 1911
Najbardziej znaną koleją wąskotorową na terenie województwa Świętokrzyskiego jest ta mająca swój początek w Jędrzejowie. Nie jest to jednak jedyna wąskotorówka w tym regionie. W Starachowicach także funkcjonuje kolej wąskotorowa, która cieszy się coraz większym zainteresowaniem turystów.
Na pograniczu obecnych województw: Świętokrzyskiego, Mazowieckiego i Łódzkiego już od XVI wieku zaczął się rozwijać tak zwany Staropolski Okręg Przemysłowy. Od początku dominował tu przemysł górniczy i hutniczy. Prawdziwy rozkwit nastąpił w pierwszej połowie XIX wieku. Wówczas zaplanowano powstanie całego kompleksu dużych zakładów metalurgicznych wzdłuż rzeki Kamiennej, płynącej między innymi przez Skarżysko-Kamienną, Starachowice i Ostrowic Świętokrzyski.
W 1899 roku w ówczesnej osadzie Starachowice uruchomiony został nowoczesny wielki piec, opalany koksem. Inwestycja ta stała się kołem zamachowym, dzięki której cała okolica przekształciła się w ważny ośrodek wydobycia i hutnictwa żelaza. W celu obsługi wielkiego pieca utworzono sieć przemysłowych kolei wąskotorowych o rozstawie szyn wynoszącym 750 mm, zapewniających połączenie między innymi do kopalni rudy żelaza, tartaku w Bugaju oraz licznych ładowni drewna. Długość sieci liczyła około 60 kilometrów, a włączając w to kolej lasów państwowych nawet ponad 80 kilometrów długości.
Po drugiej wojnie światowej podjęto decyzję o uruchomieniu kolei wąskotorowej łączącej Starachowice z Iłżą. Do tego celu wykorzystano część istniejących torowisk przemysłowych. W 1950 roku licząca 20 kilometrów trasa została oddana do użytku. Początkowo prowadzono po niej ruch zarówno osobowy, jak i towarowy. Niestety, już w latach sześćdziesiątych przewozy towarowe zaczęły maleć. Wówczas rozpoczęto stopniowe ograniczanie sieci przemysłowych torowisk. Ruch pasażerski przetrwał do lat dziewięćdziesiątych. Ostatecznie w 1997 roku kolej zamknięto, a istniejący tabor przekazano na inne koleje wąskotorowe.
W 2003 roku Fundacja Polskich Kolei Wąskotorowych doprowadziła do przekazania przez PKP linii wąskotorowej Starostwu Powiatowemu w Starachowicach. Wówczas rozpoczęły się działania mające na celu przywrócenie przejezdności szlaku. W kwietniu 2004 roku pociągi wąskotorowe powróciły na odcinek Starachowice Wschodnie Wąskotorowe - Lipie. W 2008 roku udało się przekazać do eksploatacji drugi fragment sieci Iłża - Marcule. Cały czas trwają starania dotyczące pozyskania środków finansowych na przywrócenie przejezdności brakującego odcinka Lipie - Marcule. O ile w Marculach szlak wąskotorowy obecnie całkowicie jest nieprzejezdny, o tyle za mijanką w Lipiu odbywają się przejazdy techniczne.
Obecnie operatorem kolejki jest Stowarzyszenie Sympatyków Zabytkowej Jędrzejowskiej Kolei Dojazdowej. Wcześniej kolejka miała jednak dwóch innych operatorów. Najpierw w 2008 roku było to Stowarzyszenie Żuławskiej Kolei Dojazdowej, natomiast w latach 2009 - 2010 pociągi obsługiwało Stowarzyszenie Górnośląskich Kolei Wąskotorowych z Bytomia.
Pierwszy odcinek Starachowice Wschodnie Wąskotorowe - Lipie liczy 6 kilometrów długości i jest obsługiwany przez lokomotywę Lyd1 - 252 prowadzącą wagon "rumuński" typu Bxhpi oraz opcjonalnie brankard. Przy stacji Lipie znajduje się zadaszone miejsce do palenia ogniska. Tabor stacjonuje w parowozowni w Starachowicach, zlokalizowanej na południe od stacji początkowej.
Drugi odcinek Iłża - Marcule Nadleśnictwo liczy 7 kilometrów długości i jest obsługiwany przez lokomotywę Lyd1 - 251 prowadzącą dwa wagony letnie. W miejscowości Marcule znajduje się Centrum Edukacji Przyrodniczej oraz Arboretum, a także zagrody z leśnymi zwierzętami. Miejsce to jest szczególnie warte odwiedzenia. Poza licznymi okazami roślin, można tu między innymi zobaczyć lokomotywę Lyd-1 numer 308.
Tabor obsługujący odcinek do miejscowości Marcule stacjonuje na stacji w Iłży. Wybudowano tu prowizoryczny garaż, dający schronienie dla lokomotywy spalinowej. Przystanek końcowy w Marculach nie posiada natomiast toru do oblotu składu. W związku z tym pociąg po opuszczeniu przez pasażerów cofa kilkaset metrów na mijankę. Tam następuje oblot i skład ponownie wycofuje na przystanek końcowy, by zabrać pasażerów w drogę powrotną.
Pociągi turystyczne na obu odcinkach kolejki uruchamiane były dotychczas w okresie długiego weekendu majowego, a także od czerwca do października w niedziele o godzinie 14:00. W ten sposób trzeba było dwukrotnie odwiedzić kolejkę, aby przejechać oba odcinki. W 2017 roku wprowadzono zmianę, dzięki której pociągi na odcinku Starachowice Wschodnie Wąskotorowe - Lipie kursują w soboty. Dzięki temu w ciągu jednego weekendu można odwiedzić oba zachowane fragmenty kolejki. Szczegółowe informacje dotyczące funkcjonowania Starachowickiej Kolei Wąskotorowej dostępne są na jej oficjalnej stronie internetowej.
Na tym nie kończą się wąskotorowe atrakcje w Starachowicach. Na terenie dawnej huty w 2001 roku utworzono bowiem Muzeum Przyrody i Techniki. Właśnie tu znajduje się wspominany wcześniej wielki piec z 1899 roku, który funkcjonował do 1968 roku. Wokół tego obiektu utworzono całe muzeum, prezentujące historię hutnictwa na terenie Starachowic i okolicy. Można tu również zobaczyć zbiór lokomotyw i wagonów wąskotorowych, używanych do obsługi zakładu hutniczego. Na terenie muzeum zachowały się także fragmenty dawnych torowisk przemysłowych. Dodatkową atrakcję stanowi też kolekcja samochodów Star, którą można zobaczyć w trakcie zwiedzania muzeum. Szczegółowe informacje dotyczące Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach dostępne są na oficjalnej stronie internetowej.
Odwiedzając rejon Starachowic warto spędzić noc w dawnym obiekcie kolejowym. W Ostrowcu Świętokrzyskim funkcjonuje Hotel Restauracja "Pod Parowozem", zlokalizowany przy ulicy Kolejowej 3. Znajduje się on w budynku, który niegdyś należał do kompleksu parowozowni. Na recepcji wisi zdjęcie, na którym widać tory kolejowe przebiegające po obecnym dziedzińcu hotelu. Cały obiekt utrzymany jest zresztą w kolejowych klimatach. Można tam zobaczyć wiele zdjęć, dokumentów i pamiątek związanych z koleją. Dodatkowo, z tyłu budynku odnaleźć można pochodzący z 1948 roku parowóz wąskotorowy Ryś, który przez pół wieku pracował w Hucie Nowotko w Ostrowcu Świętokrzyskim, a w 2004 roku został ustawiony jako pomnik przy hotelu.
