SM48 i ST48
- Nadrzędna kategoria: Kolej
- Kategoria: Lokomotywy spalinowe
- Opublikowano: poniedziałek, 11, styczeń 2021 21:00
- PSMKMS
- Odsłony: 15119
Spalinowe lokomotywy SM48 zostały zakupione w Związku Radzieckim z myślą o obsłudze ruchu manewrowego na stacjach zlokalizowanych w pobliżu wschodniej granicy. W pracy zastąpiły przede wszystkim pracujące na szerokich torach przedwojenne parowozy Ty23. Obecnie wykorzystywane są nie tylko podczas manewrów, ale również do prowadzenia pociągów towarowych po całej Polsce, przede wszystkim przez prywatnych przewoźników.
Pojazdy TEM2, bo takie jest ich radzieckie oznaczenie, produkowane były od 1960 roku przez Briańską Fabrykę Lokomotyw. Ich konstrukcja opiera się na rozwiązaniach amerykańskiej lokomotywy spalinowej ALCO RSD-1 z lat czterdziestych ubiegłego wieku, dostarczonej do ZSRR w ramach powojennej pomocy lend-lease. Na bazie tego pojazdu, w Związku Radzieckim zaprojektowano lokomotywy TEM1, produkowane w Briańsku od 1958 roku. W 1960 roku bramy zakładu opuściły pierwsze trzy prototypy lokomotywy TEM2, różniącej się mocniejszym silnikiem i prądnicą trakcyjną. Udoskonalenie projektu trwało przez kolejne lata, w rezultacie czego produkcję seryjną podjęto dopiero w 1967 roku. Lokomotywa ta okazała się być jednak na tyle udaną konstrukcją, że szybko stała się podstawowym pojazdem trakcyjnym używanym przy manewrach oraz w przemyśle. W ZSRR zbudowano w sumie 3160 egzemplarzy TEM2. Większość z nich przystosowana jest do pracy na torach o rozstawie 1520 mm, natomiast pojazdy sprowadzone do Polski mogą poruszać się po torach o prześwicie 1435 mm. Lokomotywy te poza krajami należącymi niegdyś do ZSRR trafiły między innymi również na Kubę.
W latach 1976 - 1978 Polskie Koleje Państwowe otrzymały 86 lokomotyw oznaczonych serią SM48. W latach 1987 - 1988 pozyskano dalsze 43 egzemplarze, które nieznacznie różniły się od starszych pojazdów. Dodatkowo, jedna SM48 numer 087 przejęta została w 1983 roku z CPN w Białymstoku. W ramach PKP pracowało więc 130 lokomotyw tej serii. Znacznie więcej pojazdów sprowadzono od 1974 roku do końca lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku dla kolei przemysłowych. Zakupiono ich ponad 300 sztuk. Część z nich do dziś pracuje z oryginalnym oznaczeniem TEM2.
Lokomotywy SM48 są pojazdami przeznaczonymi do obsługi manewrów na dużych stacjach rozrządowych oraz w zakładach przemysłowych. Zaprojektowano je w taki sposób, aby mieściły się w europejskiej skrajni. Dzięki temu mogą pracować zarówno na szerokich, jak i na normalnych torach. Warto podkreślić, że wymiana wózków dostosowanych do różnego rozstawu torów jest możliwa w łatwy sposób w warunkach warsztatowych.
Z racji przeznaczenia, SM48 posiada pojedynczą kabinę, umieszczoną niesymetrycznie nad jednym z wózków. Pojazd dysponuje czterosuwowym silnikiem wysokoprężnym z turbodoładowaniem, który napędza obcowzbudną prądnicę główną prądu stałego. Przedział silnikowy umieszczony jest pośrodku pudła lokomotywy, przed nim znajduje się przedział chłodnic, za nim kolejno usytuowane są: szafa wysokiego napięcia, kabina maszynisty i przedział akumulatorów. Pudło lokomotywy umieszczone jest na dwóch trójosiowych wózkach. Silniki trakcyjne prądu stałego połączone są równolegle w dwie grupy i zawieszone systemem tramwajowym "za nos". Zestawy kołowe mają prowadzenie widłowe, a lokomotywa ma tylko jeden stopień usprężynowania. Siły pociągowe przenoszone są z wózków na ostoję poprzez czop skrętu. Rozmieszczenie urządzeń sterowniczych w kabinie i dodatkowe przenośne pulpity umożliwiają jednoosobową obsługę pojazdu. Lokomotywa jest przystosowana do sterowania wielokrotnego.
Obecnie, spośród zakupionych około 430 egzemplarzy, wciąż w ruchu znajduje się większość pojazdów. Dzięki prostej konstrukcji lokomotywy te są bezawaryjne, a do jedynych wad pojazdu można zaliczyć "paliwożerność", a także użycie azbestu do budowy izolacji kabiny maszynisty.
Niezmodernizowane lokomotywy należące do PKP spotkać można niemal wyłącznie na "ścianie wschodniej", gdzie eksploatowane są na zarówno na normalnych, jaki szerokich torach. W przeszłości, poza ruchem manewrowym i towarowym, bardzo często obsługiwały również pociągi pasażerskie. Niestety, w wyniku przekształceń własnościowych na polskiej kolei w ostatnich latach, szansa spotkania SM48 z pociągiem pasażerskim obecnie praktycznie zmalała do zera.
Pojazdy tej serii wciąż jednak pracują na linii szerokotorowej LHS. Ponadto, lokomotywy należące do przewoźników prywatnych można spotkać na trasach kolejowych praktycznie w całym kraju. Sporo pojazdów tej serii zatrudnionych jest na kolejach piaskowych. Do przewoźników prywatnych eksploatujących pojazdy TEM2 należą: CTL Logistics, DB Schenker, Cemet, Kopalnia Piasku Kotlarnia, Kopalnia Węgla Brunatnego Konin, Lotos Kolej, Majkoltrans, Orlen KolTrans, Pol-Miedź Trans, Koltar, Kolprem, Rail Polska i Zakład Inżynierii Kolejowej.
Lokomotywy TEM2 obsługiwały również pociągi Kolei Piaskowych, transportujące piasek do kopalni. Najpierw wpychały skład wagonów na pole piaskowe, gdzie wielkie koparki ładowały piasek. Następnie transportowały go pod szyby kopalni, gdzie na specjalnych mostach zsypowych następował automatyczny rozładunek piasku z wagonów. W ten sposób między innymi do końca 2018 roku przewożono piasek z pola "Ciężkowice", zlokalizowanego w Borze Biskupim, do Kopalni Węgla Kamiennego "Staszic" w Katowicach-Giszowcu.
|
Numery inwentarzowe |
Producent | Lata budowy | Ilość |
| SM48 - 001...086 | Briańsk | 1976 - 1978 | 86 |
| SM48 - 087 | Briańsk | 1982 | 1 |
| SM48 - 088...130 | Briańsk | 1987 - 1988 | 43 |
| ST48 - 001 - 080 | Newag Nowy Sącz | 2010 - ... | 80 |
| PKP LHS | 002, 013, 070, 073 |
| CT Północny (Gdynia) | 003, 025, 048, 114, 126 |
| CT Wschodni (Lublin) | 032, 043, 052, 117 |
| CT Południowy (Katowice) | 005, 008, 084, 129 |
| CT Centralny (Warszawa) |
006, 012, 037, 042, 064, 075, 076, 082, 085, 111, 125, 128 |
| PKP LHS (16D) | 001, 002 (ex SM48-041), 003, 004, 005, 006, 007 |
| CT Północny (Gdynia) | 006 (ex SM48-004), 008 (ex SM48-044), 010 (ex SM48-058), 015 (ex SM48-049), 028 (ex SM48-088), 036 (ex SM48-091), 042 (ex SM48-092), 060 (ex SM48-024) |
| CT Wschodni (Lublin) | 004 (ex SM48-036), 005 (ex SM48-074), 007 (ex SM48-030), 021 (ex SM48-039), 022 (ex SM48-079), 023 (ex SM48-057), 043 (ex SM48-095), 044 (ex SM48-103), 045 (ex SM48-106), 046 (ex SM48-107), 047 (ex SM48-108), 048 (ex SM48-017), 065 (ex SM48-123), 070 (ex SM48-077) |
| CT Południowy (Katowice) | 012 (ex SM48-056), 019 (ex SM48-031), 026 (ex SM48-110), 051 (ex SM48-100), 052 (ex SM48-021), 056 (ex SM48-011), 057 (ex SM48-010), 069 (ex SM48-047), 073 (ex SM48-065), 079 (ex SM48-130) |
| CT Zachodni (Poznań) | 040 (ex SM48-096), 071 (ex SM48-121), 078 (ex SM48-127) |
| CT Śląski (Tarnowskie Góry) | 001 (ex SM48-069), 020 (ex SM48-038), 029 (ex SM48-015), 041 (ex SM48-054), 050 (ex SM48-094), 053 (ex SM48-109), 072 (ex SM48-120) |
| CT Centralny (Warszawa) |
002 (ex SM48-083), 003 (ex SM48-068), 009 (ex SM48-035), 011 (ex SM48-078), 013 (ex SM48-081), 014 (ex SM48-059), 016 (ex SM48-080), 017 (ex SM48-087), 018 (ex SM48-026), 024 (ex SM48-060), 025 (ex SM48-099), 027 (ex SM48-023), 030 (ex SM48-040), 031 (ex SM48-101), 032 (ex SM48-089), 033 (ex SM48-104), 034 (ex SM48-105), 035 (ex SM48-102), 037 (ex SM48-090), 038 (ex SM48-097), 039 (ex SM48-093), 058 (ex SM48-058), 059 (ex SM48-055), 061 (ex SM48-007), 062 (ex SM48-029), 063 (ex SM48-062), 064 (ex SM48-098), 066 (ex SM48-112), 067 (ex SM48-122), 068 (ex SM48-046), 074 (ex SM48-113), 075 (ex SM48-118), 076 (ex SM48-119), 077 (ex SM48-117), 080 (ex SM48-124) |
| CT Dolnośląski (Wrocław) |
049 (ex SM48-027), 054 (ex SM48-086), 055 (ex SM48-032) |
|
Oznaczenie kolejowe |
SM48 | ST48 |
| Szerokość toru | 1435 mm / 1524 mm | |
| Rodzaj przekładni | elektryczna | |
| Typ silnika spalinowego | PD1M | CAT 3512 C |
| Moc znamionowa silnika spalinowego | 880 kW | 1550 kW |
| Największa prędkość konstrukcyjna | 100 km/h | |
| Układ osi | Co-Co | |
| Nacisk zestawu kołowego na tor | 196,2 kN | |
| Średnica kół | 1050 mm | |
| Długość ze zderzakami | 16970 / 17029 mm | 16970 mm |
| Największa szerokość | 3180 mm | |
| Największa wysokość od główki szyny | 4654 mm | 4490 mm |
| Masa służbowa lokomotywy | 116 t | |
| Zapas paliwa | 5400 l | |
Lokomotywy serii SM48 zawsze były bardzo dobrze oceniane. W związku z tym chętnie poddawano je modernizacjom wydłużającym okres eksploatacji. W trakcie remontów dokonywano przede wszystkim wymiany dotychczasowego silnika spalinowego na bardziej ekonomiczny i ekologiczny. Przebudowie poddawano także kabiny maszynisty, poprawiając standard obsługi trakcyjnej. Poza tym na czołach lokomotywy instalowano kamery, poprawiając widoczność szlaku przed maszyną.
Firma Newag z Nowego Sącza zdecydowała się opracować koncepcję głębokiej modernizacji, eliminującej największe wady pojazdu i jednocześnie poprawiającą warunki eksploatacji zarówno dla obsługi trakcyjnej, jak i zaplecza technicznego. W połowie 2010 roku powstał pierwszy, przebudowany egzemplarz, noszący oznaczenie fabryczne 15D, następnie przemianowane na 16D w związku z przystosowaniem do poruszania się po szerokich torach.
W trakcie przeprowadzonej modernizacji pozostawiono ostoję, wózki jezdne, zbiorniki paliwa i silniki trakcyjne typu ED118A. Dokonano natomiast wymiany silnika spalinowego produkcji radzieckiej na nowoczesną jednostkę napędową produkcji amerykańskiej typu CAT 3512 C o mocy 1550 kW. Obniżono także wysokość przedziałów maszynowych, poprawiając w ten sposób widoczność szlaku z kabiny maszynisty. Dokonano wymiany lub modernizacji większości układów i elementów wyposażenia. Zamontowano klimatyzację kabiny maszynisty, a także mikroprocesorowy system sterowania NES. Wszystkie te elementy sprawiły, że lokomotywy te mogą pracować przy manewrach, ale również znacznie lepiej nadają się do pracy liniowej.
Pierwsze zmodernizowane pojazdy trafiły do eksploatacji na Linii Hutniczej Szerokotorowej. Do 2013 roku eksploatację rozpoczęło 7 pojazdów. Dwa kolejne w 2012 roku odebrało przedsiębiorstwo Kolprem. W maju 2013 roku PKP Cargo podpisało umowę na modernizację 30 lokomotyw serii SM48. Kontrakt zrealizowano na początku 2016 roku. Przebudowane pojazdy otrzymały nowe oznaczenie ST48 oraz numery od 001 do 030. W 2018 roku podpisana została kolejna umowa na modernizację dalszych 60 lokomotyw SM48, z czego 15 sztuk miało być dostosowane do poruszania się po torach o rozstawie 1520 mm. Przebudowane lokomotywy trafiły w różne części kraju. Poza województwami wschodnimi oraz Śląskiem można je również spotkać w Wielkopolsce oraz na Dolnym Śląsku.
