/** */

Tramwaje historyczne w Krakowie

N - 20 i 26, ND - 502, 511 i 538, 4N+4ND - 43+573

Po II wojnie światowej, począwszy od 1949 roku w Sanoku, a później także w chorzowskim "Konstalu", rozpoczęto produkcję znormalizowanego wagonu tramwajowego typu N. Pojazd charakteryzujący się bardzo prostą konstrukcją, wywodził się bezpośrednio z opracowanego na potrzeby gospodarki wojennej przez Niemców modelu KSW (Kriegsstraβenbahnwagen). W polskiej wersji dokonano dalszych uproszczeń, co znacznie ułatwiło wdrożenie jego produkcji w naszym kraju, wciąż odbudowującym się ze zniszczeń wojennych.

 

Popularne eNki w pierwszej kolejności trafiły do Warszawy. Później pojawiły się w pozostałych polskich miastach, przejmując na dziesięciolecia dominującą rolę w obsłudze pasażerów. Pierwsze krakowskie wagony tego typu skierowano do obsługi linii tramwajowych łączących Kraków z powstającym na jego wschodnich rubieżach kombinatem metalurgicznym i dzielnicą Nowa Huta. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku, po kilku tragicznych wypadkach, rozpoczęto masowe modernizacje eNek, montując w nich między innymi hamulce szynowe oraz elektrycznie zamykane drzwi. Wagony te stanowiły wówczas w Krakowie najliczniejszą grupę wozów tramwajowych. Eksploatowano wtedy około 400 sztuk tych pojazdów. Wraz z dostawą nowszych tramwajów, rozpoczęto wycofywanie z ruchu eNek. Ostatnie wagony tego typu zakończyły swoją służbę w Krakowie w 1988 roku. Kilkanaście z nich zostało przebudowane na tabor gospodarczy, dzięki czemu przetrwały one do czasów współczesnych.

 

Dane techniczne
Typ N ND
Rodzaj wagonu Silnikowy Doczepny
Producent "Konstal" w Chorzowie
Lata produkcji 1948 - 56
Szerokość toru [mm] 1435
Długość całkowita [mm] 11000
Szerokość [mm] 2100
Wysokość [mm] 3300
Rozstaw osi [mm] 3000
Średnica koła 800
Liczba miejsc siedzących 16 16
Masa własna [t] 10 8,5
Liczba osi 2
Liczba silników 2 0
Typ silnika LT31 -
Moc silnika [kW] 60 -

 

Prace nad przywróceniem do stanu oryginalnego pierwszego składu N+ND - 26+538 rozpoczęły się jeszcze w 1987 roku. Wagony miały trafić do planowanego wówczas w Krakowie muzeum komunikacji. Odnowę tramwajów szybko jednak wstrzymano ze względu na trwający kryzys gospodarczy. Renowację obu pojazdu udało się zakończyć dopiero w 1992 roku. Wówczas podjęto decyzję o przekazaniu wagonu silnikowego do Norymbergi w ramach podziękowań za sprzedane do Krakowa składy T4+B4. Historyczna eNka, błędnie oznaczona numerem 13, na wiele lat trafiła do Niemiec. Tymczasem doczepa ND - 538 pozostała w Krakowie i przez kolejne lata czekała na swój wóz silnikowy.

 

W 2000 roku pojawiła się szansa, aby zmienić ten stan rzeczy. Miejski Zakład Napraw Tramwajów odremontował bowiem z własnej inicjatywy wagon typu N i wystawił go na sprzedaż. W Krakowie nie znalazł się jednak nikt chętny na wydanie pieniędzy na odnowioną eNkę. Pojazd oznaczony numerem 107 pojawił się w dniu 15 października 2000 roku na linii specjalnej 0 wraz z doczepą ND - 538. Tramwaj na kilka tygodni przed przejęciem MZNT przez MPK został sprzedany do Warszawy, gdzie do dziś pełni rolę historycznego wagonu.

Skład N+ND - 10...
Skład N+ND - 10...
Skład N+ND - 10...

Na początku 2002 roku, po przejęciu przez MPK S.A. w Krakowie Miejskiego Zakładu Napraw Tramwajów pojawiła się kolejna szansa na pozyskanie zabytkowej eNki. Dawne MZNT posiadało bowiem holownik, wagon typu N numer 2001. Wóz ten wyprodukowany został w 1956 roku. Od 1986 roku pełnił on funkcję pojazdu technicznego w Zakładzie Napraw Wagonów. Pomimo przebudowy na wersję jednokierunkową, został on zachowany w niemal idealnym stanie. Jesienią 2002 roku rozpoczął się remont wagonu. Pod koniec stycznia 2003 roku wóz N, już z numerem 20, oraz doczepą ND numer 538, pierwszy raz pojawiły się razem na mieście.

 

Obecność zabytkowego składu eNek pozwoliła na uruchomienie w wakacje 2003 roku Krakowskiej Linii Muzealnej. Miłośnicy komunikacji miejskiej wraz z MPK postanowili rozwiązać kwestię kursowania zabytkowego taboru w okresie letnim nieco inaczej niż robiło się to w innych miastach w Polsce. Skład eNek wysłany został bowiem na normalną linię tramwajową. Przez całe wakacje kursował na linii numer 2 z Salwatora na Cmentarz Rakowicki. Przedsięwzięcie powiodło się, więc w 2004 roku eNki znów kursowały w wakacje na dwójce. W 2005 roku zmieniono linię na siódemkę, łączącą Dąbie z Krowodrzą Górką. W wakacje 2006 roku zabytki jeździły na linii 18 z Łagiewnik na Cichy Kącik.

Wagon N numer 2...
Pierwszy krakow...
Skład N+ND - 20...
Skład N+ND - 20...
Wagon N - 20 w ...
Pulpit motornic...

We wrześniu 2006 roku kolekcja zabytkowych eNek znów się powiększyła. Do Krakowa powrócił bowiem z Norymbergi wóz N - 26. Został on ponownie połączony z doczepą ND - 538, która czekała na niego ponad dekadę. Skład N+ND - 26+538 po raz pierwszy zaprezentowany został podczas wrześniowej parady tramwajowej. Nowa eNka szybko odnalazła się jeszcze w innej roli. Zaczęła bowiem pełnić funkcję rezerwy dla linii wjeżdżających na ulicę Pawią, gdzie zawrócić mógł wówczas tylko tabor dwukierunkowy. W razie awarii któregoś z wozów N8S lub składu 111N, wagon N - 26 można było zobaczyć na linii 30, kursującej z ulicy Pawiej wokół Plant, a później również na linii 24, łączącej Politechnikę z Bronowicami.

Skład N+ND - 26...
Jesienią 2006 r...
Trójskład N+4ND...

Wagon N - 20 chwilowo pozostał bez doczepki. Nie musiał jednak zbyt długo na nią czekać. W maju 2011 roku zakończyły się prace przy renowacji wagonu doczepnego ND numer 511. Pojazd ten odnowiony został w standardzie lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. W środku posiada między innymi charakterystyczne, zielone siedzenia, Odtąd w Krakowie można zobaczyć dwa składy eNek: N+ND - 26+538 o wyglądzie zbliżonym do początków eksploatacji oraz N+ND - 20+511 bliższy okresowi końca służby eNek w naszym mieście.

Skład N+ND - 20...
Skład N+ND - 20...
Trójskład N+ND+...

We wrześniu 2018 roku na ulicach Krakowa po raz pierwszy zaprezentowana została odnowiona doczepa 4ND - 573. Wagony 4N były zmodernizowaną wersją wagonów typu N, produkowanych od 1948 roku. Na podstawie zgłaszanych uwag zmieniono przede wszystkim konstrukcję drzwi. Zamiast dużych i ciężkich pojedynczych drzwi zastosowano podwójne, rozsuwane na oba boki. Dzięki temu zabiegowi zwiększono przestrzeń pasażerską i zamontowano dodatkowe cztery drewniane fotele. Istotną zmianę wprowadzono pod wagonem. Pojazd zyskał nowe zawieszenie. Zamiast resorów piórowych zastosowano zawieszenie na elementach gumowych. W Krakowie z czasem zamienione je na sprężyny. Zmieniono także układ hamulcowy, montując tarcze hamulcowe z zaciskami zamiast klocków zaciskanych na obręczy koła tocznego. Zmodernizowane wagony wymagały większego zaangażowania obsługi w ich utrzymanie co powodowało, że znacznie szybciej wycofywano je ze służby niż starsze wagony serii N.

 

Doczepa 4ND - 573 wyprodukowana została w Chorzowskiej Wytwórni Konstrukcji Stalowych w 1960 roku. Do ruchu wprowadzono ją w maju 1960 roku i służyła nieprzerwanie do czerwca 1983 roku. Po wycofaniu z eksploatacji liniowej została przebudowana i była wykorzystywana jako wagon techniczny. Po kilku latach pracy zlikwidowano nadwozie a wózek tramwaju został zachowany. Po ponad dwudziestu latach przystąpiono do odbudowy jedynego zachowanego wagonu 4ND, wykorzystując nadwozie pługa zbudowanego ze zmodernizowanej wersji wozu typu N. Po blisko dwuletniej pracy przywrócono tramwaj do pełnej sprawności technicznej, dzięki czemu zasilił on krakowską kolekcję historycznych pojazdów komunikacji miejskiej. W dniu 23 września 2018 roku doczepa 4ND - 573 po raz pierwszy wyjechała z wozem N - 26 na ulice Krakowa, by kursować na linii 0. W 2021 roku odnowiono wagon 4N - 43, z którym doczepa 4ND - 573 utworzyła stały skład.

Wagon 4ND - 573...
Wnętrze wagonu ...
Wagon 4ND - 573...

Na początku lipca 2019 roku zaprezentowany został kolejny odnowiony wagon generacji N. Tym razem zakończono renowację doczepy ND numer 502. Pojazd ten wyprodukowano w 1950 roku w zakładach w Sanoku. Zdecydowana większość wagonów tramwajowych generacji N pochodziła z zakładów "Konstal" w Chorzowie. Z Sanoka dostarczono zaledwie 9 doczep ND, które znalazły się w Krakowie. Sanockie zakłady od 1900 roku regularnie produkowały tramwaje dla Krakowa. Najpierw były to wąskotorowe wozy SW1, następnie normalnotorowe serie SN1, SN2 i PN2. Produkcja całych wagonów dla naszego miasta zakończyła się w 1950 roku dostarczeniem wspomnianych powyżej doczep ND.

 

Wagon ND numer 502 różni się szczegółami nadwozia i podwozia od innych wozów generacji N zachowanych w naszym mieście. Posiada uchylne okna w przedziale pasażerskim oraz niesymetrycznie umieszczone gabloty czołowe do prezentacji tablic kierunkowych. Obok nich znajduje się tylko jeden wywietrznik.

 

"Sanocką" doczepę na ulicach Krakowa można spotkać najczęściej z wozem N - 26. Wagon łączony jest jednak w różnych konfiguracjach z innymi zachowanymi w naszym mieście tramwajami generacji N.

Skład N+ND - 26...
Wagon ND - 502 ...
Wnętrze doczepy...

Na początku 2017 roku doczepa ND - 538 przemalowana została w biało-czerwone barwy z uwagi na plan utworzenia składu z odnowionym wówczas gdańskim wagonem Ring - 272. Doczepa ta była w późniejszym okresie łączona również z warszawskim wozem K - 437, a także ponownie z wozem N - 26. W tym ostatnim przypadku tworząc dwukolorowy skład, jaki można było zobaczyć na ulicach Krakowa w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ubiegłego wieku.

Dwukolorowy skł...
Skład K+ND - 43...
Dwukolorowy tró...

W dniu 13 czerwca 2021 roku w trakcie parady tramwajów typu N po raz pierwszy zaprezentowany został odnowiony wagon typu 4N numer 43. Jest to ostatni model pojazdu generacji N, jakiego dotychczas brakowało w krakowskiej kolekcji. Ten konkretny wagon 4N wyprodukowany został w 1958 roku w Chorzowie i trafił do Poznania, gdzie przez 20 lat kursował z numerem 225. Następnie zmieniono mu numer na 703, z którym woził pasażerów do 1992 roku. Po wycofaniu z liniowej eksploatacji pełnił rolę pojazdu gospodarczego, nosząc w tym czasie numer 2025. Później jednak został odstawiony i stopniowo demontowano z niego kolejne elementy. Gdy we wrześniu 2017 roku trafił do Krakowa, był praktycznie pozbawiony wyposażenia. Jego renowacja w naszym mieście rozpoczęła się w listopadzie 2019 roku. Prace trwały do lutego 2021 roku. Odnowiony wóz otrzymał numer 43 po wagonie, który został dostarczony do Krakowa w tym samym roku, co wóz 225 do Poznania. W naszym mieście utworzył stały skład z doczepą 4ND - 573, która po raz pierwszy zaprezentowano we wrześniu 2018 roku.

Skład 4N+4ND - ...
Skład 4N+4ND - ...
Skład 4N+4ND - ...

Poza wagonami liniowymi, krakowskie MPK w 2020 roku przywróciło historyczny wygląd dwóch wagonów technicznych: szlifierki torowej oznaczonej numerem 304 i wagonu odśnieżnego, któremu pozostawiono numer RT003. Tabor typu N w Krakowie uzupełnia drugi pług numer HT011, któremu jednak pozostawiono pomarańczową kolorystykę.

Wagon techniczn...
Wagon techniczn...
Wagon techniczn...

W 2021 roku kolekcja odnowionych wagonów generacji N w Krakowie składała się z następujących pojazdów: N - 20, N - 26, ND - 502, ND - 511, ND - 538 i 4N+4ND - 43+573. Dodatkowo, MPK przywróciło historyczny wygląd wozu technicznego - pługa, oznaczonego numerem RT003 oraz szlifierki torowej, noszącej numer 304. W Muzeum Inżynierii Miejskiej na renowację czeka ponadto skład N+ND - 105+670. Dzięki znacznej liczbie posiadanych wagonów, są one łączone w różnych konfiguracjach. Oczywiście te najciekawsze i najbardziej imponujące, to pociągi trójwagonowe, które wyjeżdżają na ulice naszego miasta w ramach Krakowskiej Linii Muzealnej.

Trójskład N+ND+...
Trójskład N+ND+...
Trójskład N+4ND...

Komentarze  

 
0 #2 Wypalacz Rafał 2021-10-10 23:48
Tylko po co nam by miały być te cztery składy eNek? Żeby każdy raz na rok wyjechał na miasto? Poza tym każdy z tych pojazdów wymaga bieżącego utzrymania, ludzi którzy będą się tym zajmować - ludzi, których w MPK za bardzo nie ma. A dla tych którzy pracują to dodatkowy kłopot, pojazd nietypowy.

Poza tym osobiście wolałbym żeby w końcu pójść w jakość pojazdów historycznych a nie w ilość - innymi słowy, by jak najbardziej przypominały stan z czasów rzeczywistej eksploatacji a nie były jakimiś wariacjami na temat...
 
 
+6 #1 Impuls 2021-02-25 21:35
N -a 107 numer warszawski 607 z uchylnymi oknami typ Sanocki powinna powrócić do Krakowa koniec . Będziemy mieć wtedy cztery komplety 26+538 drzwi jednoskrzydłowe , 43+573 drzwi ręcznie otwierane dwuskrzydłowe dwukierunkowy skład. 20+511 skład jednokierunkowy z automatycznymi drzwiami no i brakuje N-i z w-wy do 502 z uchylnymi oknami model sanocki.
 

Zaloguj się, aby dodawać komentarze.

Zdjęcie tygodnia

Zaloguj się

Odwiedza nas 993 gości oraz 0 użytkowników.