Tramwaje historyczne w Krakowie
SN3 - 92
- Nadrzędna kategoria: Tramwaje
- Kategoria: Tramwaje historyczne w Krakowie
- Opublikowano: wtorek, 04, luty 2025 21:00
- PSMKMS
- Odsłony: 1115
Krakowskie MPK od dziesięcioleci konsekwentnie powiększa kolekcję historycznego taboru komunikacji miejskiej. W zbiorach brakowało praktycznie już tylko jednego wagonu, który przetrwał do czasów współczesnych, jednak w 1984 roku został zwrócony do Norymbergi. Znaleziono jednak rozwiązanie, aby na podstawie zachowanego wozu SN3 Zeppelin powstały tramwaje dla obu miast.
Pod koniec lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku sympatycy komunikacji miejskiej z Norymbergi odkryli w krakowskiej zajezdni Nowa Huta jedyny zachowany egzemplarz wagonu tramwajowego, określanego ze względu na swoją długość wynoszącą aż 11 metrów mianem "Zeppelin". Nazwa ta pochodziła oczywiście od słynnych sterowców. Odkrycie było tym cenniejsze, że w Norymberdze nie zachował się żaden tramwaj tego typu. Wszystkie 10 zbudowanych pojazdów trafiło bowiem z Norymbergi do Krakowa w 1941 roku. Ich historia jest jednak znacznie dłuższa.
W 1906 roku w zakładach Maschinenfabrik Augsburg-Nurnberg zbudowano specjalne odkryte pojazdy, wykorzystywane do transportu zwiedzających w trakcie Bawarskiej Jubileuszowej Wystawy Krajowej. Po wystawie zachowano wózki i wyposażenie elektryczne, na bazie których w 1909 roku powstały już tradycyjne wagony tramwajowe. Od początku wyróżniały się one swoją wielkością i nowoczesnymi rozwiązaniami technicznymi. Ich pudło osadzone było na dwóch nietypowych wózkach. Każdy z nich posiadał koła o różnej wielkości. Większe o średnicy 800 mm znajdowały się na zewnętrznej osi, która połączona była z silnikiem o mocy 33 kW. Mniejsze koła o średnicy 550 mm były toczne. Dzięki takiemu rozwiązaniu, wagony charakteryzowały się bardzo spokojnym biegiem jazdy i mogły znacznie łatwiej pokonywać ostre zakręty. W sumie zbudowano 10 takich tramwajów. Przez kolejne trzy dekady służyły one w Norymberdze. W trakcie II wojny światowej zostały wysłane do Krakowa, w którym brakowało wówczas taboru tramwajowego. W naszym mieście pojawiły się w 1941 roku. Przetrwały czasy wojny i służyły przez kolejne dziesięciolecia. Z ruchu ostatecznie wycofano je z początkiem lat siedemdziesiątych. Większość pojazdów skasowano, jednak dwa z nich przebudowane zostały na wagony techniczne. Tramwaj noszący numer 92 został wagonem wieżowym, natomiast numer 96 pługiem odśnieżnym. Ten drugi w 1973 roku zezłomowano. Pierwszy pojazd czekał na swoje ponowne odkrycie w zajezdni Nowa Huta.
Dzięki zainteresowaniu strony niemieckiej, w latach 1983 - 1984 krakowskie MPK odbudowało jedyny zachowany tramwaj SN3 numer 92. Otrzymał on z powrotem oryginalny numer 144 i wygląd z początków eksploatacji w Niemczech. Jednocześnie, pojazd ten stał się zalążkiem współpracy, pomiędzy Krakowem i Norymbergą, która trwa do dziś, a jednym z jej wymiernych efektów było sprowadzenie do naszego miasta w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku około 200 używanych wagonów tramwajowych typu T4, B4, GT6 i N8. Jeszcze na początku obecnego stulecia większość z nich służyła mieszkańcom Krakowa, a niektóre wciąż kursują po naszym mieście. Tymczasem zrekonstruowany Zeppelin w czerwcu 1984 roku odbył ostatnie jazdy po ulicach naszego miasta, po czym został załadowany na platformę kolejową i wyruszył do Norymbergi.
Niemcy nie mogli jednak do końca cieszyć się swoim odnalezionym wagonem. U naszych zachodnich sąsiadów obowiązują bowiem znacznie surowsze przepisy dotyczące dopuszczenia taboru tramwajowego do ruchu. Zeppelin mógł więc wyłącznie okazjonalnie wyjeżdżać na miasto, poruszając się wówczas po wyłączonych z ruchu ulicach. Tymczasem w kolekcji historycznych pojazdów Komunikacji Miejskiej w Krakowie wciąż brakowało wagonu określanego typem SN3. Krakowskie MPK i norymberskie Towarzystwo Przyjaciół Tramwajów – Freunde der Nürnberg-Fürter Straßenbhan e.v wspólnie znaleźli rozwiązanie, które było w stanie zadowolić obie strony.
Jednym z pierwszych kroków tego procesu było ogłoszenie w dniu 13 lutego 2020 roku przez krakowskie MPK nietypowego przetargu. Miejski operator poszukiwał bowiem wykonawcy ramy podwozia wagonu tramwajowego SN3. Zamówienie to zdobyła firma Autosan, która za produkcję konstrukcji historycznego pojazdu miała otrzymać 303 810 zł brutto. Co ciekawe, w celu budowy nowej ramy opracowano specjalną dokumentację techniczną, a sama konstrukcja powstała z elementów łączonych przy pomocy nitów, co stanowiło dodatkową trudność i niewielu producentów w Europie mogłoby się podjąć tego zadania.
Drewniana konstrukcja wykonana z drewna dębowego została natomiast zbudowana na podstawie oryginalnych rysunków z 1909 roku przez firmę stolarską Stryszowski z Wieliczki. Nie było to pierwsze takie zamówienie w tej pracowni. Wcześniej wykonywała już ona elementy z drewna do odbudowywanych pojazdów komunikacji miejskiej, w tym również do norymberskich wagonów zabytkowych numer 336 i 1023, restaurowanych przez krakowskie MPK.
Kolejnym krokiem był powrót w nocy z 11 na 12 listopada 2020 roku, po 36 latach pobytu w Norymberdze, wagonu Zeppelin do Krakowa. Tym razem został on przetransportowany na lawecie samochodowej. Dzięki temu mógł ruszyć projekt, który zakładał powstanie repliki tramwaju dla Norymbergi. Oryginalne pudło wagonu miało zyskać nowe wózki, zbudowane na bazie części zachowanych w naszym mieście. Właśnie ten tramwaj miał pozostanie w Krakowie. Dla Norymbergi w Krakowie zaplanowano budowę repliki pudła, spełniającego współczesne niemieckie normy. Miała ona zostać osadzona na historycznych wózkach. I właśnie ten pojazd przewidziano do powrotu do Norymbergi. Szczegóły projektu budowy dwóch wagonów tramwajowych Zeppelin można było śledzić cały czas na oficjalnej niemieckiej stronie internetowej: https://tw144.sfnbg.de, dostępnej również w polskiej wersji językowej. Były tam publikowane informacje począwszy od opisu idei odnowy tramwaju, jego historii wzbogaconej wieloma ciekawymi historycznymi fotografiami, po kolejne fotorelacje, dokumentujące postęp prac.
Z początkiem 2023 roku tramwaj dla Krakowa nabrał konkretnych kształtów, został przemalowany w biało-niebieskie barwy i zyskał nożycowy odbierak prądu. Trwały jednak prace nad repliką wagonu dla Norymbergi. Został on przygotowany do ruchu z początkiem 2024 roku. W nocy z 19 na 20 stycznia, wraz z przedstawicielami strony norymberskiej, odbył się pierwszy dłuższy przejazd ulicami Krakowa. Tramwaj noszący numer 144, początkowo w dość intensywnej śnieżycy opuścił zajezdnię Podgórze i wyruszył przez ulicę Kapelanka do centrum, następnie skręcił w ulicę Stradomską i św. Gertrudy, by znaleźć się na placu Wszystkich Świętych. Dokonał przejazdu wokół Pierwszej Obwodnicy, by na koniec udać się ulicą Krakowską z powrotem do zajezdni Podgórze. Norymberski, zielony wagon, prezentował się niezwykle pięknie, szczególnie na tle ośnieżonego Barbakanu czy Wawelu.
W dniu 14 lutego 2024 roku w Stacji Obsługi i Remontów odbyła się długo oczekiwana prezentacja obu przygotowanych wagonów tramwajowych. Z tej okazji do naszego miasta przybyła spora delegacja z Norymbergi wraz z zastępcą burmistrza panem Christianem Vogel na czele. Wydarzenie miało bardzo uroczysty charakter i było wielkim świętem obu zaprzyjaźnionych miast. Tuż po godzinie 12:00, po wysłuchaniu Hejnału Mariackiego, nastąpiło odsłonięcie obu tramwajów. Od razu zrobiły one na wszystkich przybyłych ogromne wrażenie. Polską stronę reprezentował Zastępca Prezydenta Miasta Krakowa Bogusław Kośmider. Na miejscu obecnych było również aż dwóch byłych, wieloletnich i niezwykle zasłużonych prezesów krakowskiego MPK, czyli Tadeusz Trzmiel i Julian Pilszczek. Nie zabrakło także przedstawicieli przedsiębiorstwa komunikacyjnego z Norymbergi, czyli Verkehrs-Aktiengesellschaft Nürnberg.
Po oficjalnej części, oba tramwaje wyprowadzone zostały z hali. Następnie wraz z przybyłymi gośćmi dokonały przejazdu wokół zajezdni Podgórze. Potem norymberski wagon wybrał się w podróż ulicami Krakowa. Podobnie, jak miesiąc wcześniej podczas nocnego przejazdu, pojechał on trasą przez ulicę Kapelanka do centrum miasta, objechał Pierwszą Obwodnicę dookoła i przez ulicę Krakowską i Kalwaryjską zjechał do zajezdni Podgórze.
Na pierwszą możliwość jazdy krakowskim wagonem SN3 numer 92 trzeba było poczekać do 30 czerwca 2024 roku. Wówczas w ramach Krakowskiej Linii Muzealnej wyjechał on do obsługi linii 0, kursującej z pętli Dajwór na Cichy Kącik. W dniu swojej premiery na ulicach Krakowa, tramwaj SN3 kursował z doczepą PN3 – 555. Po raz kolejny, już solo, wyjechał na linię 0 w dniu 11 sierpnia. Wagon pomimo imponującego wieku wynoszącego 125 lat, bardzo dobrze radził sobie na linii. Uwagę zwracało zarówno przyspieszenie i dynamika jazdy, jak również spokojny bieg wagonu i miękkie zawieszenie.
| Typ | SN3 |
| Rodzaj wagonu | Silnikowy |
| Producent | Maschinenfabrik Augsburg-Nurnberg |
| Lata produkcji | 1909 |
| Szerokość toru [mm] | 1435 |
| Długość całkowita [mm] | 11600 |
| Szerokość [mm] | 2100 |
| Wysokość [mm] | 3390 |
| Masa własna [t] | 13 |
| Liczba miejsc siedzących | 24 |
| Liczba miejsc stojących | 56 |
| Liczba osi | 4 |
| Typ silników | Crompton C-126 |
| Liczba i moc silników [kW] | 2 x 33 |
| Średnica kół napędowych [mm] | 800 |
| Średnica kół tocznych [mm] | 550 |
Wóz SN3 numer 92, jako najstarszy czynny wagon tramwajowy w Krakowie, poprowadził Paradę Tramwajów w dniu 22 września 2024 roku ulicami naszego miasta. Replika wagonu Zeppelin numer 144 dla Norymbergi jak na razie pozostała w Krakowie. Wiosną 2024 roku zdemontowano historyczne silniki i wysłano do specjalistycznej firmy w Niemczech w celu modernizacji i dostosowania do napięcia 750 V. W styczniu 2025 roku prace przy wagonie wciąż trwały. Według zapowiedzi strony niemieckiej, tramwaj miał wyruszyć do Norymbergi w kwietniu lub w maju tego roku.
